Aktualności
wróć
„ Spółdzielczość w Unii Europejskiej”

„ Spółdzielczość w Unii Europejskiej”

16 IV 2015, 08:21:00
Spółdzielczość w Unii Europejskiej jest ważnym i trwałym elementem gospodarki europejskiej,

a jej znaczenie ilustrują dane statystyczne. Wynika z nich, że w tzw. starych państwach członkowskich Unii Europejskiej istnieje około 132.000 spółdzielni z 83,5 milionami członków i przeszło 3 milionami pracowników. Spółdzielnie w nowych państwach członkowskich UE mają ogółem 23 miliony członków, a to oznacza, że łącznie w UE jest ponad 100 milionów członków spółdzielni!

Spółdzielnie działające w Europie Środkowej i Wschodniej mają szczególne zasługi dla procesu transformacji ustrojowej, jako szkoły przedsiębiorczości oraz szkoły społeczeństwa cywilnego, obywatelskiego. Mimo to spółdzielnie ucierpiały w procesie transformacji, na co zwrócił uwagę Kongres Spółdzielczości w 2012r. Pokutują bowiem wciąż mylne oceny traktujące organizacje spółdzielcze jak struktury polityczne (kolektywne) lub państwowe.

Unia Europejska wpływa na poprawę warunków funkcjonowania spółdzielni, które mogą korzystać ze wspólnotowych instrumentów politycznych i programów, w szczególności w dziedzinie rozwoju regionalnego, polityki zatrudnienia, funduszy strukturalnych oraz badań naukowych i szkoleń. Optymalne wykorzystanie instrumentów wspólnotowych zależy jednak od zrozumienia roli spółdzielczości przez gremia podejmujące decyzje, i to na wszystkich poziomach władzy. Dlatego Unia Europejska poświęciła tej problematyce specjalną Białą Księgę, w której została oficjalnie potwierdzona rola i znaczenie przedsiębiorstw spółdzielczych w gospodarczym, społecznym i kulturalnym życiu Unii. Chodzi o dokument konsultacyjny zwany „Białą Księgą o przedsiębiorstwach spółdzielczych”. Celem owej księgi jest z jednej strony wskazanie na wkład, jaki spółdzielnie wnoszą do europejskiej gospodarki i europejskiej społeczności, z drugiej natomiast – wskazanie także na trudności, wobec których stoją spółdzielnie wskutek ich specyficznego charakteru. Spółdzielnie muszą bowiem sprostać wymogom konkurencyjnego rynku, a jednocześnie zachować swój charakter organizacji demokratycznie kontrolowanej i dającej swoim członkom korzyści – dzielone sprawiedliwie, zgodnie z zasadą równego traktowania członków.

Charakterystyczne jest przy tym to, że im bardziej zaawansowana jest w danym kraju gospodarka rynkowa, tym większy jest w niej udział spółdzielni, a to oznacza, że spółdzielnie przyczyniają się do owego wyższego rozwoju. Podawany jest przykład USA, gdzie ponad 100 mln osób jest członkami 47.000 spółdzielni.

Znaczenia spółdzielni nie można mierzyć jedynie wysokością ich obrotów, które w państwach członkowskich Unii Europejskiej rosły przez cały wiek XX, sięgając w wielu branżach powyżej 50%. Szczególnie istotny jest tu kapitał społeczny wyrastający ze społecznych interakcji i więzi gospodarczych. Spółdzielnie jako stowarzyszenia ludzi oraz jako sprawiedliwe i demokratyczne organizacje gospodarcze są wręcz niezastąpione w procesie tworzenia „ niezbędnych gmachów kapitału społecznego”.

W ocenie Unii ma to szczególne znaczenie dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w których spółdzielnie są z jednej strony szkołami przedsiębiorczości, z drugiej natomiast szkołami społeczeństwa cywilnego, obywatelskiego, mimo że tak wiele ucierpiały w procesie transformacji poprzez mylne postrzeganie ich jako struktury politycznej (kolektywnej) lub państwowej.

Potwierdzając znaczenie różnorodności struktur gospodarczych na mieszanym rynku europejskim dla gospodarczej prosperity, a tym samym uznanie spółdzielni za ważny element takiej mieszanej gospodarki rynkowej, trzeba uznać, że interesy spółdzielni muszą być chronione i promowane na zasadzie niedyskryminacyjnej. W związku z tym spółdzielnie wszystkich rodzajów i typów muszą mieć możliwość swobodnego rozwijania swojej aktywności w celu zaspokajania popytu rynkowego i potrzeb swoich członków. Biała Księga piętnuje zwłaszcza tworzenie niesprawiedliwych i zbędnych barier prawnych regulujących działalność spółdzielni zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i poszczególnych państw członkowskich. W dokumencie unika się szczegółowej analizy poszczególnych sektorów, w tym sektora spółdzielczości mieszkaniowej, w którym spółdzielnie są szczególnie aktywne i ważne, zajmując się cechami, które są wspólne dla wszystkich spółdzielni i mają wpływ na ich rozwój, a więc także na rozwój spółdzielni mieszkaniowych.

Ważne jest to, że w Unii Europejskiej podejmowane są, i będą, działania na rzecz wzmocnienia ( a nie jak niektórzy mylnie sądzą – osłabienia) wkładu spółdzielni w ulepszenie europejskiej konkurencyjności i innych celów Unii Europejskiej.

Nową tendencją w ruchu spółdzielczym Unii Europejskiej, na którą zwrócono uwagę w Białej Księdze, jest rozwój spółdzielni wielu udziałowców, wśród których są pracownicy, władze lokalne i lokalne przedsiębiorstwa. Inną rozpowszechniającą się ostatnio formą organizacyjną tworzoną przez spółdzielnie są spółdzielnie drugiego stopnia. Te „spółdzielnie spółdzielni” powstają w celu świadczenia wspólnych usług marketingu, dystrybucji itp. Dla spółdzielni członkowskich. Są one kontrolowane przez spółdzielnie będące członkami i ich demokratyczne struktury. Mają zarządy wybierane przez zarządy spółdzielni członkowskich.

W Europie, tak jak i w innych częściach świata, spółdzielcza forma przedsiębiorstwa sprzyja innowacyjności. W niektórych przypadkach spółdzielnie dobrze sprawdzają się w konkretnych warunkach narodowych. Na przykład w Hiszpanii są to spółdzielnie edukacyjne zarządzające wieloma szkołami, umożliwiające rodzicom lub nauczycielom wpływ na zarządzanie. W Portugalii działają spółdzielnie elektryczne dostarczające energię po stawkach bazujących na kosztach. W Wielkiej Brytanii z kolei spółdzielnie telefoniczne. Szczególnie wiele nowych spółdzielni w państwach członkowskich powstaje w sektorach: socjalnym i opieki zdrowotnej, rozwoju lokalnego i regionalnego, edukacji i mieszkalnictwa.

Analizując zarówno zalety, jak i wady zarządzania spółdzielczego, trzeba zgodzić się, że dla rozwoju tej formy działalności szczególnie ważny jest skuteczny system sprawowania władzy. Niebezpieczeństwa upatrywane są w szczególności w tym, że demokratyczne zasady sprawowania władzy mogą spowalniać proces decyzyjny, a duża baza członkowska może utrudniać śledzenie na bieżąco potrzeb i interesów członków. Prowadzić to może do osłabienia zainteresowania członków pomocą ( w tym kontrolą) na rzecz rozwijania przedsiębiorstwa spółdzielczego.

W państwach członkowskich Unii Europejskiej istnieją przykłady bankructw spółdzielni, w których zarządzający przestali działać zgodnie z najlepszym interesem członków. Dlatego spółdzielnie uświadomiły sobie pozytywne znaczenie skutecznego nadzoru ze strony członków, podejmując w tym zakresie szereg działań. Podejmowane są też nowatorskie sposoby radzenia sobie z ograniczeniami właściwymi ustrojowi spółdzielczemu, bez utraty statusu prawnego spółdzielni. Chodzi tu o zakładanie przez spółdzielnie spółek prawa handlowego ze stuprocentowym udziałem własnym.

Za szczególnie istotne uznać należy wyrażone w ostatniej „Zielonej Księdze o odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw” stanowisko, że spółdzielnie są w stanie uwzględnić w swoich strukturach wymagania innych zainteresowanych podmiotów i dobrowolnie przyjmować na siebie obowiązki społeczne i obywatelskie. Z tego względu uważa się, że ustrój spółdzielczy przynosi zbawienne efekty w tych dziedzinach, w których wymagane jest myślenie o przyszłości. To dlatego w państwach członkowskich UE ma miejsce ostatnio rozwój spółdzielni w dziedzinach, które poprzednio znajdowały się w sferze wpływu publicznego (takich jak edukacja, lecznictwo, opieka społeczna, w ramach której – warto dodać – zaspokajane są także uwarunkowane socjalnie potrzeby mieszkaniowe).

Celowa jest więc – w świetle rozważań zawartych w Księdze – konfrontacja doświadczeń, w celu szerszego wykorzystywania pozytywnie zweryfikowanych modeli spółdzielczej aktywności. Potrzebna jest wymiana doświadczeń, dobrych praktyk i pomysłów między poszczególnymi krajami, co powinno też być przedmiotem zainteresowania administracji państwowej.

Dr Krystyna Krzekotowska,

ekspert prawa spółdzielczego, wykładowca

Źródło: „Domy Spółdzielcze” Nr 3/2015

FOTO: Administrator

W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Szczegółowe informacje znajdują się w POLITYCE PRYWATNOŚCI I WYKORZYSTYWANIA PLIKÓW COOKIES. OK, rozumiem