Tymczasem w niektórych krajach utrudnienia dla rozwoju spółdzielni nasiliły się w ostatnich latach. Przykładem takiego kraju jest Polska, gdzie przy okazji wprowadzenia nowych przepisów prawnych dotyczących spółdzielni usiłowano wręcz ograniczyć autonomię i niezależność spółdzielni. Od połowy 2009r. przedstawiciele niektórych ugrupowań politycznych przedkładają w polskim Sejmie projekty aktów normatywnych, które w sposób oczywisty i jednoznaczny szkodzą spółdzielczości.

Projekty te nie są konsultowane ze środowiskiem spółdzielczym, które w większości nie akceptuje proponowanych zmian. Analiza poselskich projektów ustaw z zakresu prawa spółdzielczego:

- o spółdzielniach ( druk sejmowy nr 515);

- o spółdzielniach mieszkaniowych (druk sejmowy nr 517 oraz druk sejmowy nr 819) – zgłoszone są dwa projekty;

- zmianie ustawy – prawo spółdzielcze z dnia 23 lipca 2013 roku

zgłoszonych w trakcie siódmej kadencji Sejmu pod kątem ich zgodności z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi, prawem Unii Europejskiej oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego, przedstawia się nastepująco:

§ po pierwsze - większość kolejnych zmian dokonywanych w ustawach spółdzielczych mających rzekomo bronić interesów członków spółdzielni w rzeczywistości szkodzi członkom i dezorganizuje działalność spółdzielczości w Polsce;

§ po drugie – duża część przepisów zgłoszonych projektów ustaw dyskryminuje spółdzielczość, jest sprzeczna z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi, prawem Unii Europejskiej oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego.

Z tego też względu wszelkie regulacje i zmiany dotyczące prawa spółdzielczego jako całości tego ruchu, jak i poszczególnych rodzajów spółdzielni tworzących ten ruch, powinny być starannie rozważane we współpracy ze środowiskiem spółdzielczym. Nie mogą one naruszać podstawowych zasad spółdzielczości, jakimi są samoorganizacja i wzajemna współpraca. Zgłoszenie przez posłów arbitralnego projektu ingerującego w podstawowe prawa spółdzielców narusza fundamentalne reguły stanowienia dobrego prawa.

Przedstawić należy również kilka uwag szczegółowych, obrazujących naruszenie fundamentalnych zasad spółdzielczych przez:

§ pierwsze – narzucenie obligatoryjnego funkcjonowania w spółdzielniach mieszkaniowych Walnych Zgromadzeń, narusza drugą zasadę demokratycznej kontroli oraz czwartą – w zakresie autonomii oraz samorządności i samodzielności spółdzielczej;

§ drugie – likwidację Kongresu Spółdzielczości jako Najwyższego Organu Samorządu Spółdzielczego i ustanowienie wojewódzkich zebrań wyborczych narusza szóstą zasadę spółdzielczą dotyczącą możliwości autonomicznego kształtowania reprezentacji ponadpodstawowej;

§ trzecie – dopuszczenie prawa zasiadania w Komisji Spółdzielczej sprawującej kontrolę nad działalnością Krajowej Rady Spółdzielczej oraz w zarządzie tej organizacji osób spoza Zgromadzenia Ogólnego Krajowej Rady Spółdzielczej, a więc niezwiązanych z organizacjami spółdzielczymi jest niezgodne z drugą zasadą stanowiącą, iż spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu swojej polityki i podejmowaniu decyzji;

Projektowany zapis narusza również czwartą i szóstą zasadę w zakresie autonomii ruchu spółdzielczego, a także w zakresie prawa kreowania przez członków spółdzielni polityki realizowanej przez krajową reprezentację spółdzielczą. W sposób istotny przepis ten ogranicza wpływ członków na zarządzanie organizacją spółdzielczą, której głównym celem ma być reprezentowanie interesów spółdzielni i ich członków;

§ czwarte – wprowadzenie ustawowej kadencyjności rady nadzorczej oraz ograniczenie prawa bycia członkiem rady nadzorczej nie dłużej niż dwie kolejne kadencje narusza prawa członków spółdzielni w zakresie biernego prawa wyborczego, a tym samym jest sprzeczna z drugą zasadą stanowiącą o równouprawnieniu członków oraz czwartą w zakresie samorządności i prawa członków do zarządzania swoją spółdzielnią;

§ piąte – zablokowanie możliwości swobodnego kształtowania przez spółdzielnie najwyższej reprezentacji krajowej, jak i organizacji ponadpodstawowych tj. związków poprzez wprowadzenie między innymi zapisów ograniczających prawo uczestniczenia w działalności organów niektórych reprezentantów spółdzielni, stanowi arbitralną ingerencję państwa w autonomię, samorządność i demokrację wewnątrzspółdzielczą i sprzeczne jest z drugą zasadą przewidującą demokratyczny charakter organizacji spółdzielczych wszystkich szczebli oraz czwartą – autonomii i niezależności;

§ szóste – ustanowienie nadzoru administracyjnego nad działalnością spółdzielni mieszkaniowych narusza drugą zasadę spółdzielczą w zakresie demokratycznej kontroli sprawowanej przez członków spółdzielni oraz czwartą w zakresie autonomii i niezależności spółdzielni, zgodnie z którymi demokratyczną kontrolę nad prawidłowym funkcjonowaniem spółdzielni winni sprawować jej członkowie;

§ siódme – pozbawienie związków rewizyjnych prawa przeprowadzania lustracji w spółdzielniach w nich zrzeszonych narusza drugą zasadę spółdzielczą w zakresie demokratycznej kontroli sprawowanej przez członków spółdzielni oraz czwartą w zakresie autonomii i niezależności spółdzielczej i zgodnie z którymi demokratyczną kontrolę nad prawidłowym funkcjonowaniem spółdzielni winni sprawować jej członkowie;

§ ósme – obligatoryjna przynależność użytkownika lokalu do spółdzielni, czyli związanie członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej z prawem do lokalu narusza pierwszą zasadę spółdzielczą w zakresie dobrowolnego i otwartego członkostwa w spółdzielni;

§ dziewiąte – obligatoryjne narzucenie przez ustawodawcę funkcjonowania formy wspólnotowej po ustanowieniu własności pierwszego lokalu w określonej nieruchomości. Przepis ten ma na celu likwidację spółdzielczej formy gospodarowania w obszarze mieszkalnictwa i powołania z mocy ustawy formy wspólnotowej. Jest on niezgodny zarówno z definicją spółdzielni jak i pierwszą, drugą oraz czwartą zasadą spółdzielczą. Ogranicza on również prawa członków spółdzielni w zakresie swobody decydowania przez członków odnośnie gromadzenia kapitału spółdzielni i dysponowania nim.

§ dziesiąte – likwidacja w spółdzielniach mieszkaniowych obowiązku wnoszenia udziałów i wpisowego przez członków. Zaniechanie wnoszenia przez członków kapitału do spółdzielni w formie wpisowego i udziałów celem utworzenia funduszy własnych spółdzielni, stanowiących podstawę ekonomiczną funkcjonowania spółdzielni jest niezgodne z trzecią zasadą spółdzielczą stanowiącą, że członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują.

Szanowni Państwo!

Zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej państwa członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe do zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii Europejskiej oraz ułatwiają wypełnienie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii. Do celów Unii zalicza się niewątpliwie rozwój spółdzielczości.

Tymczasem projekty ustaw, o których mowa oraz proponowane zmiany w odniesieniu do poszczególnych branż spółdzielczych nierzadko są sprzeczne z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi, prawem Unii Europejskiej en block obejmującym zarówno prawo pierwotne, pochodne, jak i zasady wypracowane w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Kolejny poselski projekt ustawy – o zmianie ustawy Prawo Spółdzielcze zgłoszony do Sejmu w dniu 23 lipca 2013 roku – zmierzający do likwidacji spółdzielni prowadzących działalność handlową w zakresie wyrobów spożywczych lub przemysłowych – również pozostaje w sprzeczności z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi, prawem Unii Europejskiej oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego.

W dniu 25 lutego 2011 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę o zniesieniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorstw. Wśród wielu innych zapisów, w ustawie znalazły się propozycje zmian w prawie spółdzielczym. Jedną z najważniejszych było umożliwienie spółdzielniom dokonanie przekształcenia w spółki prawa handlowego. Dotychczas bowiem przekształcenie spółdzielni pracy w spółki było możliwe jedynie poprzez likwidację spółdzielni. Uchwalone zmiany pozwoliły na stosunkowo proste przejęcie majątku, najczęściej wypracowanego przez kilka pokoleń spółdzielców, a w wielu z nich dziś funkcjonujących pozostało z kilkuset, czasem kilku tysięcy członków – kilkudziesięciu, kilkunastu.

Siłą rzeczy było to bardzo niekorzystne dla ruchu spółdzielczego i nabrało szczególnego znaczenia w obliczu załamania się dotychczasowej strategii rozwoju świata opartej wyłącznie na wartościach materialnych i monolitycznych rynkach.

Traktowanie bowiem na równi spółek i spółdzielni jest zupełnie nieuzasadnione, gdyż są to dwa odrębne systemy gospodarowania zarówno pod względem prawnym, jak i celów, jakie sobie stawiają. Różnią się także systemem zasad i wartości. Niezrozumienie tych różnic prowadzi do szkodliwych rozwiązań prawnych.

Projekt przekształcenia spółdzielni, których przedmiot działalności stanowi działalność handlowa w zakresie wyrobów spożywczych lub przemysłowych w spółki prawa handlowego stanowi kolejny krok na drodze do likwidacji systemu spółdzielczego w Polsce, wbrew tendencjom światowym i zaleceniom organizacji międzynarodowych, których to Polska jest aktywnym członkiem. Nie ulega zatem wątpliwości, iż dalsze prace legislacyjne nad przedstawionymi projektami ustaw oraz innymi im podobnymi pozostawać będą w oczywistej sprzeczności z każdą z Międzynarodowych Zasad Spółdzielczych oraz doprowadzą do likwidacji spółdzielczości w Polsce. Jest to o tyle istotne, że w dniach 3-4 kwietnia br. w Warszawie odbyło się Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Związku Spółdzielczego ( Cooperatives Europe). Podczas Zgromadzenia podjęta została Generalna Uchwała wspierająca nowelizację legislacji spółdzielczych w Europie, z zastrzeżeniem w stosunku do Polski oraz Turcji. W uchwale tej stwierdzono, iż w wielu krajach Europy dokonywany jest przegląd legislacji spółdzielczej. Jest to pożądany proces w celu stworzenia nowoczesnych i postępowych ustaw wspierających rozwój spółdzielczości w całej Europie. Jednocześnie w szeregu krajów europejskich, takich jak na przykład Polska czy Turcja, niektóre nowelizacje zmierzają do ograniczenia samorządności spółdzielni. Budzi to wielki niepokój Międzynarodowego Związku Spółdzielczego, a zwłaszcza Cooperatives Europe jako regionu europejskiego Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. Zgromadzenie Ogólne Cooperatives Europe przypomina europejskim rządom i parlamentom o uznaniu spółdzielni przez Międzynarodową Organizację Pracy w przyjętym przez jej członków Zaleceniu nr 193, w Traktatach Unii Europejskiej (Art. 54 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej), w Statucie Spółdzielni Europejskiej i w szeregu sprawozdań Parlamentu Europejskiego. Spółdzielnie są przedsiębiorstwami, będącymi własnością ich członków i stosującymi się do siedmiu Zasad Spółdzielczych ( dobrowolnego i otwartego członkostwa, demokratycznej kontroli członkowskiej, ekonomicznego uczestnictwa członków, autonomii i niezależności, edukacji, szkolenia i informacji, współpracy pomiędzy spółdzielniami, troski o społeczność). Dlatego jest niezwykle ważne, żeby jakakolwiek rewizja ustaw spółdzielczych uwzględniała naturę spółdzielni, a zwłaszcza stosowanie przez nie tych siedmiu zasad, najlepiej poprzez bezpośrednie ich wzmiankowanie.

Dokonujące się w Polsce zmiany legislacji spółdzielczej pozostają niestety w sprzeczności z każdą z Międzynarodowych Zasad Spółdzielczych. Za przykład działań prowadzących do likwidacji spółdzielczości w Polsce wskazać można m.in. wprowadzanie regulacji umożliwiających przekształcenie istniejących i dobrze funkcjonujących spółdzielni w spółki prawa handlowego, czy likwidacji spółdzielczych Kas oszczędnościowo-kredytowych, w równie nieodpowiedzialny sposób przekształcenie z mocy prawa spółdzielni mieszkaniowych we wspólnoty czy też poddawanie spółdzielczości nadzorowi państwowemu lub ministerialnemu.

Należy zatem - po raz kolejny – przypomnieć polskiemu ustawodawcy, iż zapewnienie zgodności polskiego prawa spółdzielczego z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi pozostaje w interesie Polski, jak i całej europejskiej gospodarki.

Dr Jerzy Jankowski

Prezes Zarządu ZRSM

Przewodniczący ZO KRS

Źródło: nr 9/2014

„Domy Spółdzielcze”

FOTO: archiwum GSM