Warszawa, 1 lipca 2014r.

Posłowie

do Parlamentu Europejskiego

Dot: Wsparcia petycji spółdzielczości polskiej do Parlamentu Europejskiego wpisanej przez Komisję Petycji Parlamentu Europejskiego do rejestracji ogólnej pod numerem 0662/2014.

Działając w imieniu Krajowej Rady Spółdzielczej, zwracam się do wszystkich posłów do Parlamentu Europejskiego zainteresowanych losem europejskiej spółdzielczości z uprzejmą prośbą o wyrażenie poparcia dla złożonej przez Krajową Radę Spółdzielczą – naczelny organ samorządu spółdzielczego w Polsce, petycji spółdzielczości polskiej do Parlamentu Europejskiego, wpisanej przez Komisję Petycji Parlamentu Europejskiego do rejestracji ogólnej pod numerem 0662/2014 ( dalej Petycja).

W ostatnich latach nasiliła się działalność polskiego ustawodawcy, a w następstwie także administracji państwowej godząca w podstawy społeczne i gospodarcze ruchu spółdzielczego, będącego we wszystkich krajach unijnych ważnym elementem samorządnych form organizowania społeczeństwa i rynku gospodarczego ( z reguły znacznie silniejszym niż w Polsce).

Ewolucja procesu integracji europejskiej w ramach rynku wewnętrznego wykazuje, że pluralizm gospodarczy to zasada utrwalona, właściwa dla rynku wewnętrznego i pożądana w jego dalszej ewolucji. W komunikacie Komisji skierowanym do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „W kierunku Aktu o jednolitym rynku; w stronę społecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjności,( 50 propozycji na rzecz wspólnej poprawy rynku pracy, przedsiębiorczości i wymiany)”( COM/ 2010/0608) zostały zawarte istotne stwierdzenia dotyczące statusu spółdzielczości, a mianowicie to, że „Spółdzielnie odgrywają znaczącą rolę w strukturze i dynamice gospodarki. Ponadto oferują one swoim członkom niespotykane mechanizmy solidarności, budując w ten sposób solidne struktury akcjonariuszy, które z kolei tworzą silny etos grupy, akcjonariat pracowniczy i długoterminowe inwestycje”. Pomimo to, działalność władz publicznych w Polsce paraliżuje system funkcjonowania spółdzielczości, wyrządzając tym samym szkody całej strukturze rynku wewnętrznego w Europie i prowadząc jednocześnie do zredukowania przejrzystości procesów gospodarczych i do łamania praw obywatelskich.

Inicjatywy prowadzące do paraliżu działania spółdzielni, a często też wprost do likwidacji spółdzielni wychodzą z kręgu posłów, którzy na niszczeniu spółdzielczości ( przejmowanej następnie przez instytucje komercyjne i spółki prawa handlowego) budują swoją „ specjalizację parlamentarną” mającą przesłonić ich ignorancję prawną i opierają swoją pozycję polityczną na operowaniu populistycznymi hasłami. Poselskie projekty ustawowe są mechanicznie ( w trybie większości sejmowej) przegłosowywane w Sejmie i Senacie, z całkowitym lekceważeniem trybu konsultacji i głosu milionów spółdzielców, a nade wszystko ekspertów prawnych, wykazujących horrendalne naruszenia prawa unijnego i aktu konstytucyjnego, elementarnych zasad prawa cywilnego i spółdzielczego. Ustawy te są następnie w błyskawicznym trybie egzekwowane przez administrację rządową.

Z powodu przewlekłości postępowania przed polskim Trybunałem Konstytucyjnym i jego decyzjach o odwlekaniu on 1,5 roku wejścia w życie orzeczeń (co uniemożliwia wznawianie postępowań sądowych i administracyjnych oraz procesy odszkodowawcze w stosunku do zdarzeń poprzedzających wejście w życie wyroku) droga ochrony konstytucyjnej, wewnątrzkrajowej, została w zasadzie wyłączona, stawiając spółdzielnie w rozpaczliwej sytuacji (jako że sądy powszechne zmuszone są stosować antyspółdzielcze ustawy).

Naruszenie podstaw prawnych działania spółdzielczości realizowane jest poprzez ciągłe zmiany i destabilizację podstawowego aktu prawa spółdzielczego ustawy z 1982r. – Prawo spółdzielcze, w której na przestrzeni niewielu lat dokonano około 50 zmian. Obecnie w Sejmie złożono projekt wprowadzenia do tej ustawy przepisów pozwalających na przekształcanie spółdzielni handlowych ( zwłaszcza spółdzielni spożywców i spółdzielni gminnych „Samopomoc Chłopska”) w spółki prawa handlowego, co jest absurdem prawnym, tak zgodnie ocenianym przez profesorów cywilistyki, ale pozwala wyprowadzać ze spółdzielni majątek zanim zorientują się pozostali członkowie. W sprawie tej natychmiastowy protest złożyła na ręce Marszałka Sejmu Krajowa Rada Spółdzielcza. Wcześniej już w odrębnej ustawie z dnia 25 marca 2011r. o ograniczeniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorstw ( a więc pod szczytnym szyldem, ale w sposób zaskakujący i ukryty) wprowadzono możliwość przekształcania w spółki prawa handlowego spółdzielni pracy.

Ustawodawca stosuje też metodę wyodrębniania poszczególnych spółdzielni spod działania głównej ustawy – Prawo spółdzielcze, w której ramach mieć powinny autonomię i specyfikę statutową, i normuje je w oddzielnych ustawach, by łatwiej podporządkowywać polityce resortowej i kontroli resortów rządowych. Tak dzieje się z ustawą o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, tak dzieje się ze spółdzielczością mieszkaniową, w której zasobach mieszka dziś około 10 mln polskich obywateli! W ustawie o spółdzielczości mieszkaniowej wprowadzono możliwość wydzielania w obrębie spółdzielni mieszkań na zasadzie odrębnej własności i zarazem zerwania stosunku prawnego ze spółdzielnią jako podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczne funkcjonowanie budynku i osiedla. Pozór autonomii i niższych kosztów mieszkania przesłonił tu kwestie bezpieczeństwa, racjonalnej gospodarki, konserwacji technicznej, przyszłego losu takich mieszkań i efektu ich wydzielenia dla trwania spółdzielni. Innym poważnym problemem spółdzielczości mieszkaniowej w chwili obecnej jest fakt, że część spółdzielców dysponującym tzw. spółdzielczym-własnościowym prawem do lokalu (ograniczone prawo rzeczowe) nie może czynić z niego użytku, jako że istnieją przeszkody ze zbywaniem tego prawa i jego wpisem do ksiąg wieczystych (warunkujących kredyt na zakup i remonty) w spółdzielniach, które nie mogą unormować stosunków własności gruntów. Ustawodawca w tej sprawie od wielu lat nie podejmuje prac mogących przynieść jakieś rozwiązania.

Wprowadzone przez ustawodawcę metody respektowania przepisów w zakresie działalności banków z pominięciem zapisów i zasad prawa spółdzielczego zagrażają działalności ruchu spółdzielczego w dziedzinie bankowości spółdzielczej, na co wpływa:

1. Niezaliczanie funduszu udziałowego do funduszy własnych banku, co jest niezgodne z zapisami ustawy prawo spółdzielcze i ideą spółdzielczości – po wejściu w życie pakietu CRR/CRD IV banki spółdzielcze nie będą mogły już zaliczać w podstawie wyliczania kapitału własnego funduszy udziałowych, które w obecnie przyjętych w Polsce regulacjach prawnych uprawniają członków spółdzielni do swobodnego wycofywania udziałów z banków spółdzielczych; taką możliwość przy wyliczaniu kapitału własnego bezpośrednio wyklucza art. 26 ust. 1 Rozporządzenia CRR, który wymaga, aby dana instytucja mogła w sposób nieograniczony i niezwłoczny wykorzystywać kapitały do pokrycia ryzyka lub strat w przypadku ich wystąpienia, co pozostaje jednak bezpośrednio sprzeczne z istotą funduszu udziałowego polskich banków spółdzielczych.

2. Zmiany przepisów sprawiają, że bank nie będzie mógł dokonywać wypłaty udziału w przypadku wystąpienia członka ze spółdzielni – uregulowanie zawarte w Rozporządzeniu CRR, a wynikające z art. 28 ust. 1 lit. g), przewidują, że fundusz udziałowy banku spółdzielczego nie jest zaliczany do kapitału Tier I. Niemniej, zgodnie z art. 29 ust. 1 Rozporządzenia CRR instrumenty kapitałowe emitowane przez spółdzielnie kwalifikują się jako instrumenty w kapitale podstawowym Tier I wówczas, gdy spełnione są warunki określone w art. 28, z uwzględnieniem zmian wynikających z zastosowania art. 29. Wzajemna relacja obu przepisów wskazuje, że udziały członkowskie zostaną zaliczone do kapitału Tier I wówczas, gdy jego wypłata będzie możliwa wyłącznie w przypadku likwidacji instytucji, bądź, gdy przepisy krajowe przyznawać będą prawo do ograniczenia jego wykupu. Ustawodawstwo polskie aktualnie nie przewiduje takiej możliwości, dlatego zgodnie z art. 484 i 486 Rozporządzenia CRR udziały wyemitowane w oparciu o obecnie obowiązujące przepisy będą nadal zaliczane do CET I, jednak będą podlegały stopniowemu wyłączeniu z funduszy podstawowych. Ich wartość będzie co roku stopniowo pomniejszana aż do dnia 31 grudnia 2021r., kiedy przestaną być zaliczane do CET I. Przeciwdziałanie skutkom zastosowania powyższych regulacji jest możliwe poprzez wprowadzenie do ustawy z dnia 7 grudnia 2000r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, zmian wymaganych przepisem art. 29 Rozporządzenia CRR.

3. Ustawowe prawo do wypłaty dywidendy z wypracowanego zysku jest coraz częściej ograniczane, a wręcz dyskryminowane przez Komisję Nadzoru Finansowego poprzez stawiane wymogi, jakie dodatkowo bank ma spełnić – Prawo bankowe zabrania stosowania korzystniejszych warunków dla członków banku, stąd każdy członek traktowany jest na równi z obcym klientem i nie ma żadnych korzyści z przynależności do spółdzielni. Przepisy mówią jedynie wyraźnie o zakazie wypłaty dywidendy w ogóle jako jeden z nakazów nadzorczych, w sytuacji zagrożenia płynności, nie mówią natomiast o ograniczaniu wypłat dywidendy w bliżej niesprecyzowanych sytuacjach dowolnie ocenianych przez Komisję. Komisja Nadzoru Finansowego w zakresie korzystania (doboru) ze środków nadzorczych powinna jednak kierować się zasadą proporcjonalności nakazującą, aby w przypadku, gdy określone cele publiczne (tu: cele nadzoru bankowego) mogą zostać równie skutecznie zrealizowane zarówno przy pomocy środka mniej, jak też i bardziej restrykcyjnego, organ publiczny powinien skorzystać z tego pierwszego środka.

4. Wymagane zasady norm płynności nie są dostosowane do działalności i specyfiki banków spółdzielczych – skutkiem wejścia w życie Rozporządzenia CRR jest nałożenie na banki obowiązku spełniania nowych płynności tj. normy LCR (art. 412) oraz wskaźnika NSFR (art. 413). Przepisy te nie uwzględniają specyfiki modelu działalności bankowej wynikającego z ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, w tym przede wszystkim wymogów dotyczących utrzymywania nadwyżki wolnych środków finansowych banków spółdzielczych na rachunku w banku zrzeszającym. W konsekwencji przy obliczaniu LCR nie będzie możliwe zaliczenie do aktywów płynnych banku zrzeszonego wysokiej jakości lokat złożonych w banku zrzeszającym. Skutkiem powyższego będzie zmniejszenie poziomu płynnych aktywów w bankach zrzeszonych, konieczność ograniczania zakresu działalności przez te banki w celu wypełnienia normy płynności krótkoterminowej oraz brak możliwości traktowania lokaty banku zrzeszonego w banku zrzeszającym jako stabilne źródło finansowania działalności banku zrzeszającego.

Opisane tu sytuacje prawne i faktyczne mają proste odniesienie nie tylko do bezpośrednio i na zasadzie pierwszeństwa obowiązujących standardów prawnych Unii Europejskiej i problemu harmonizacji prawa państwa członkowskiego, jakim jest Polska, do rozwiązań prawa unijnego. One tworzą, biorąc pod uwagę wymiar polskiej gospodarki w systemie jednolitego rynku, rzeczywiste zagrożenia dla jego właściwego funkcjonowania jako całości. Celem działania polskiej spółdzielczości i Krajowej Rady Spółdzielczej jest kształtowanie demokratycznych więzi społecznych i zwiększanie partycypacji spółdzielców w życiu społeczno-gospodarczym. Spółdzielczość cele te realizuje poprzez działanie na rzecz zróżnicowania i wielopostaciowości społeczeństwa polskiego i unijnego, spółdzielczość z założenia opiera się bowiem na formach międzynarodowej współpracy ruchu spółdzielczego. Podstawowym zadaniem spółdzielczości jest też działanie na rzecz zróżnicowanej i pozbawionej dyskryminacji działalności rynkowej, w ramach której występuje w oparciu o narzędzie własności grupowej, zwiększającej szanse uczestnictwa ludzi biednych w działalności gospodarczej i przeciwdziałania ich wykluczeniu. Te cele spółdzielczości cechuje wysoki stopień zbieżności z celami Unii Europejskiej.

W Petycji działania polskiego ustawodawcy i Rządu, uznane zostały za wymierzone przeciw polskiej spółdzielczości, za naruszające najważniejsze postanowienia prawa unijnego, w tym i zasady właściwego funkcjonowania jednolitego rynku. Skala problemu udowodniona została szczegółowymi materiałami dostarczonymi Parlamentowi Europejskiemu przez poszczególne branże spółdzielcze i materiałami załączonymi do tej Petycji. Naszym zdaniem polityka władz Państwa Polskiego wobec spółdzielczości narusza podstawowe postanowienia prawa unijnego takie jak:

1. Zawarta w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej TUE) zasada społeczeństwa opartego na pluralizmie, niedyskryminacji, solidarności i in. wspieranego przez państwo demokratyczne i państwo prawne.

2. Zawarta w art. 3 ust. 3 TUE zasada zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz społecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjności. Art. 3 ust.3 zakłada też zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji, a taki charakter mają działania Państwa wymierzone przeciw spółdzielniom i spółdzielcom.

3. Dyskryminacja polskiej spółdzielczości narusza w poważnej skali także postanowienia Karty Praw Podstawowych UE stanowiącej na mocy art. 6 akt prawny o mocy traktatowej.

Wśród postanowień Karty rażąco naruszony został:

- art. 12 w zakresie prawa do swobodnego stowarzyszania się;

- art. 15 w zakresie prawa do podejmowania pracy w instytucjach spółdzielczych w związku z intensywnymi działaniami na rzecz ich likwidacji;

- art. 16 w zakresie wolności prowadzenia działalności gospodarczej, która w ramach spółdzielczości dodatkowo warunkuje wykonywanie funkcji społecznych;

- art. 17 w zakresie, w jakim likwidacja spółdzielni lub jej dyskryminacja gospodarcza godzi w prawo własności jej członków;

- art. 21 w zakresie, w jakim dyskryminowany jest status spółdzielni związany z jej majątkiem grupowym oraz poglądami spółdzielców na istotę państwa ( jako instytucji winnej spółdzielczości tolerancję, wsparcie, ochronę i prawo do autonomii).

4. Wymóg, wynikający z artykułu 26 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zapewnienia zrównoważonego rozwoju we wszystkich sektorach gospodarczych, zwłaszcza w związku z sektorem komercyjnym i z sektorem spółdzielczym.

Krajowa Rada Spółdzielcza apeluje więc do posłów do Parlamentu Europejskiego o wyrażenie poparcia dla Petycji, mogącej przerwać proces nasilającej się dyskryminacji polskiej spółdzielczości oraz ocalić jej tradycje i dorobek ważny dla funkcjonowania nie tylko Polski, lecz w istotnym stopniu także Unii Europejskiej. Liczymy na to, że działania Parlamentu Europejskiego spowodują także aktywizację prac Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, zwłaszcza w zakresie krzywd doznawanych przez poszczególnych spółdzielców – obywateli UE. Liczymy też, że już wstępna faza prac dochodzeniowych pozwoli zainteresować sytuacją polskiej spółdzielczości Komisję Europejską.

Jerzy Jankowski

Przewodniczący

Zgromadzenia Ogólnego

Krajowej Rady Spółdzielczej

FOTO: strona Biura Informacyjnego Parlamentu Europejskiego w Polsce